Het schuttersfeest in Haaksbergen is een oud volksgebruik dat tot op de dag van vandaag in ere wordt gehouden. In heel Twente zijn er maar weinig officiële schuttersfeesten met een historisch verleden, en het Haaksbergse schuttersfeest wordt vermoedelijk beschouwd als het oudste van heel Twente.
De oorsprong van het feest gaat terug tot het jaar 1852, toen Haaksbergen grotendeels in puin lag na een grote brand in 1851. Veel bouwvakkers, waaronder enkelen uit de buurt van Raalte, werkten aan de wederopbouw van Haaksbergen. Het waren deze bouwvakkers die in 1852 het initiatief namen om het schuttersfeest op te richten. Sindsdien heeft Haaksbergen dit oude volksgebruik altijd in stand gehouden. Elk jaar, wanneer de zomer ten einde loopt en de najaarskermis nadert, worden de voorbereidingen getroffen om het feest van de voorouders te organiseren.
Tijdens de oorlogsjaren moest het feest noodgedwongen worden onderbroken, maar zodra de oorlog voorbij was en de geweren weer beschikbaar waren, trokken de schutters er weer op uit. Voor jong en oud is dit jaarlijkse feest een belangrijke gebeurtenis, en veel deelnemers aan voorgaande schuttersfeesten koesteren mooie herinneringen aan de dag waarop ze de vogel neerschoten en zo koning werden. In veel gezinnen wordt nog steeds gesproken over de verwonding die vader of zoon ooit opliep tijdens het schuttersfeest.
Om het feest in zijn oorspronkelijke staat te herstellen, zijn de schutters de laatste jaren weer in originele uniformen gestoken. De commandant rijdt te paard in een generaaluniform, gevolgd door ruiters en de tambour-maître die het muziekkorps leidt. De kapitein en de bielemannen flankeren de schutters, die in witte broeken in rijen van vier lopen. Op de dag van het feest verlaten de bielemannen bij het ochtendgloren hun huizen en trekken ze met tromgeroffel en trompetgeschal door de straten om de schutters te wekken.
Het kiezen van een koningin en het officiële afhalen van het oude koningspaar zijn de laatste jaren weer aan het programma toegevoegd om het folklorefeest in zijn oorspronkelijke glorie te herstellen. De schutterskoning draagt een ketting om zijn nek waaraan alle koningsmedailles van voorgaande jaren hangen. Vroeger vond het vogelschieten altijd plaats op het landgoed Het Reuvekamp, waar vaak de luide knal van de Beaumont-geweren door de bossen weerklonk.
Vanwege nieuwe regelgeving moest er echter uitgeweken worden naar een ander terrein, een grote weide aan de Buurserweg. Maar slechts enkele keren is dit terrein gebruikt. Een meer geschikte locatie werd gevonden op het Volkspark Scholtenhagen, waar al vele jaren de strijd om de koningstitel plaatsvindt op de eerste woensdag in september. Na het schieten en nadat de koning zijn koningin heeft gekozen, volgt de traditionele rondgang door de straten van Haaksbergen. Bij het huis van de burgemeester wordt halt gehouden en klinkt het oude volkslied, terwijl het vaandel wordt gezwaaid.
Vroeger had de vereniging een kostbaar vaandel, maar helaas ging dat verloren bij een brand in 1923. Desondanks heeft het oude feest zich al die jaren weten te handhaven. Gezien de grote belangstelling die telkens weer te zien is, lijkt het onwaarschijnlijk dat toekomstige generaties het feest zullen laten verdwijnen.
Naast vele vrolijke herinneringen die het feest door de jaren heen heeft opgeleverd, zijn er helaas ook droevige herinneringen die opduiken wanneer we teruggaan in de geschiedenis. In 1879 vond er een ernstig ongeluk plaats. Een jongeman van 18 jaar, genaamd H. Oosterholt, die destijds ook schutter was, raakte ernstig gewond tijdens het plaatsen van de vogel op de schietstang. De mast werd onbedoeld te snel neergelaten en de jongeman kreeg de zware ijzeren stang midden op zijn hoofd. Hij werd bewusteloos opgenomen en verkeerde lange tijd in levensgevaar. Hij heeft een jaar lang met zijn hoofd in het verband gelopen vanwege de ernstige verwonding die hij had opgelopen.
Een nog ernstiger ongeval vond plaats op 8 september 1922, op de dag van het schuttersfeest. Een jonge vaandeldrager genaamd G.A. Wissink, slechts 26 jaar oud, werd dodelijk getroffen door een kogel. Terwijl de schutters vrolijk aan het schieten waren, kwam de vogel van zijn plaats en riep men “hoera”. Het schieten stopte en de schutters begonnen aan de terugtocht. Zoals gebruikelijk kregen de prijswinnaars elk een geweer op hun schouder, waar de afgeschoten vogeldelen als trofee aan bevestigd waren. Onderweg gebeurde het dat een van de geweerdelen losraakte. De drager van het geweer wilde het opnieuw bevestigen, maar per ongeluk raakte hij de trekker. Er klonk een knal en het bleek dat het geweer nog geladen was. De vaandeldrager, vader van twee kinderen, werd geraakt en zakte met het vaandel in zijn hand neer. Hij overleed enkele uren later aan zijn verwondingen. De kogel doorboorde ook de jas en een muziekinstrument van een andere muzikant, en verwondde de linkerarm van Arn. Oosterholt, de zoon van de eerdergenoemde H. Oosterholt.
De verslagenheid was enorm en iedereen was diep onder de indruk van deze tragische gebeurtenis, die een hartverscheurend einde vormde van het feest. Ondanks dit noodlottige incident bleef het toenmalige bestuur aan, omdat het niet hervatten van het feest in 1923 mogelijk het einde ervan zou hebben betekend. Sindsdien worden er voorzorgsmaatregelen genomen vóór, tijdens en na het schieten, zodat herhaling van dergelijke ongelukken vrijwel uitgesloten is.
Tijdens het meest recente schuttersfeest is het hele evenement opgenomen op de film. Hoewel er veel veranderingen hebben plaatsgevonden, heeft dit feest een gewortelde plaats gekregen in Haaksbergen en zal het naar verwachting voor altijd blijven voortbestaan.
